Bài thơ: nước non ngàn dặm (tố hữu

 (trích LỜI THƯA của Vĩnh Hảo viết cho các trang “Đọc thơ”)

Vũ
Hoàng Chương

(1916 – 1975)

 

Thơ
ông đầy men rượu trong thi phẩm đầu tay:
.
Mình không có kinh nghiệm say thì cảm không hết
được ý thơ của ông đâu. Dầu vậy, cái men say ấy vẫn cứ lan
sang lòng mình như thường.

 

Ông
là một thi sĩ nghiện ngập. Người ta nói thế. Mà tôi cũng biết
thế khi tôi đến nhà thi sĩ Mộng Tuyết (Thất
Tiểu Muội), một người bạn thơ của
ông. Có một thời gia đình ông tá túc nơi nhà nữ sĩ Mộng Tuyết.
Không nhớ khoảng
thời gian nào, sau năm 1975; lúc đó ông
ở tù ra, một thời gian ngắn rồi mất. Tôi không được gặp ông. Chỉ nghe
nữ sĩ Mộng Tuyết nói,
kể về ông, thương tiếc một con người tài hoa, không làm sao sống thích nghi
với xã hội mới. Theo nữ sĩ Mộng Tuyết kể sơ, ông bị công an kêu lên kêu xuống
tra vấn hạch hỏi liên tục; còn
bị giam nhốt để “cải tạo” tư tưởng
lẫn cái bệnh nghiền của ông nữa.
Sau ông bệnh quá, công an phải tha về, sống những ngày cuối cùng với vợ con rồi mất tại Sài-gòn.

 

Người
ta nhớ ông nhất ở hai câu:

Em
ơi lửa tắt bình khô rượu

Ðời
vắng em rồi say với ai!

Bốn
chữ đầu của câu
sau được ông lấy làm tựa đề cho bài thơ dài say tiễn cuộc tình
chia xa. 

 

Sóng
dậy đìu hiu biển dấy sầu

Lênh
đênh thương nhớ giạt trời Âu

Thôi
rồi – tay nắm tay lần cuối

Chia
nẻo giang hồ vĩnh biệt nhau.

Trai
lỡ phong vân gái lỡ tình

Này
đêm tri ngộ xót điêu linh

Niềm
quê sực thức lòng quan ải

Giây
phút dừng chân cuộc viễn trình

Tóc
xõa tơ vàng nệm gối nhung

Ðây
chiều hương ngát lả hoa dung

Sóng
đôi kề ngọn đèn hư ảo

Mơ
kiếp nào xưa đã vợ chồng.

Quán
rượu liền đêm chuốc đắng cay

Buồn
mưa trăng lạnh nắng hoa gầy

Nắng
mưa đã trải tình nhân thế

Lưu
lạc sầu chung một hướng say

Gặp
gỡ chừng như truyện Liêu Trai

Ra
đi chẳng hứa một ngày mai

Em
ơi lửa tắt bình khô rượu

Ðời
vắng em rồi say với ai

Phương
Âu mờ mịt lối quê nàng

Trăng
nước âm thầm vạn dặm tang

Ghé
bến nào đây người hải ngoại

Chiều
sương mặt bể có mơ màng.

Tuyết
xuống phương nào lạnh lắm không

Mà
đây lòng trắng một mùa đông

Tương
tư nối đuốc thâu canh đợi

Thoảng
gió trà mi động mấy bông.

 

Người
tình đi xa. Tận trời Âu. Cách chia nhau mà chẳng hứa được
điều gì chắc chắn. Ngồi đây chuốc rượu mà uống thâu canh.
Nghĩ tưởng đoạn đường dài em đi. Phương ấy trời đã rơi tuyết
chưa mà sao nơi đây, lòng tê dại như phủ cả một màu tang. Màu
trắng ở đây là màu trắng của tang, của niềm
tê tái giá băng, của niềm cô đơn vô tận.

 

Ðời
vắng em rồi, anh vẫn say. Có em thì uống say với em cuộc tình nồng.
Vắng em thì say nỗi niềm cô độc. Say với những cốc rượu đắng,
giết cả tâm hồn. Cố tình say như thế để mà quên, để nén niềm
đau cứ chực dâng trào. Chỉ khi hết say rồi mới nằm khóc được
tình mộng ban đầu. 

 

Bấc
trĩu hoa đèn nhựa úa nâu

Phai
say nằm khóc mộng ban đầu

Bước
chân song sóng vòng tay mở

Dạo
ấy người ơi xa lắm đâu

Chớm
nụ tiếc cho tình quá ngát

Mà
thương trời bể quá cao sâu

Tiếc
thương lẻn khói vào tâm trí

Mưa
gió tàn đêm lộng quán sầu.

 

Một
thi sĩ chung tình đến thế! Suốt một đời chỉ sống với thơ, rượu,
bàn đèn và tình yêu ban đầu. Cuộc tình ấy không bao giờ thành,
dù ông đã chờ đợi, ước mơ… với bao nhiêu năm tháng mỏi mòn
trong men say và nghiện ngập.

 

Ðã
có lúc ông tìm quên trong những quán rượu, uống say, nhảy múa với
những vũ nữ, lảo đảo quay cuồng theo điệu nhạc… vừa cám cảnh
thân phận nhạt nhòa hương phấn của người, vừa đau xót cuộc
tình không phai mà không thành của mình. Dù nhảy nhót, uống say thâu đêm suốt sáng,
cả một “thành sầu” như tảng núi, vẫn kiên cố nằm ì
trong lòng, chẳng làm sao phá vỡ đi được. Niềm đau, nỗi sầu vẫn
còn đó. Ông nói với người vũ nữ, mà cũng là nói với ông: sầu
này không thể nào phai đi được.

 

Ðây
là bài luân vũ tuyệt nhất của một gã tình
si thở tràn hơi rượu:

 

Khúc
nhạc hồng êm ái

Ðiệu
kèn biếc quay cuồng

Một
trời phấn hương

Ðôi
người gió sương

Ðầu
xanh lận đận, cùng xót thương, càng nhớ thương

Hoa
xưa tươi, trăng xưa ngọt, gối xưa kề, tình nay sao héo?

Hồn
ngã lâu rồi nhưng chân còn dẻo

Lòng
trôi nghiêng mà bước vẫn du dương

Lòng
thiêng tràn hết yêu đương

Bước
chân còn nhịp nghê thường lẳng lơ…

Ánh
đèn tha thướt

Lưng
mềm não nuột dáng tơ

Hàng
chân lả lướt

Ðê 
mê hồn gửi cánh tay hờ

Âm
ba gờn gợn nhỏ

Ánh
sáng phai nhạt dần

Bốn
tường gương điên đảo bóng giai nhân

Lui
đôi vai, tiến đôi chân

Riết
đôi tay, ngả đôi chân

Sàn
gỗ trơn chập chờn như biển gió

Không
biết nữa màu xanh hay sắc đỏ

Hãy
thêm say còn đó rượu chờ ta

Cổ
chưa khô đầu chưa nặng mắt chưa hoa

Tay
mềm mại bước chân còn chưa chuếnh choáng

Chưa
cuối xứ Mê Ly chưa cùng trời phóng đãng

Còn
chưa say, hồn khát vẫn thèm men

Say
đi em, say đi em

Say
cho lơi lả ánh đèn

Cho
cung bậc ngả nghiêng điên rồ xác thịt

Rượu,
rượu nữa, và quên, quên hết

Ta
quá say rồi

Sắc
ngã màu trôi

Gian
phòng không đứng vững

Có
ai ghì hư ảnh sát kề môi?

Chân
rã rời

Quay
cuồng chi được nữa

Gối
mỏi gần rơi

Trong
men cháy giác quan vừa bén lửa

Say
không còn biết chi đời

Nhưng
em ơi

Ðất
trời nghiêng ngửa

Mà
trước mắt thành sầu chưa sụp đổ

Ðất
trời nghiêng ngửa

Thành
sầu không sụp đổ, em ơi!

 

Ðời
ông là cả một chuỗi đợi chờ. Ðợi chờ cái điều không thể
xảy ra, nhưng vẫn cứ đợi, vẫn cứ chờ. Ðôi lúc nản lòng, gần
như không còn tin tưởng nơi người tình nữa, như trong bài “Cánh
Buồm Trắng”; ở đó ta thấy sự mỏi mòn, gần như cạn kiệt
của ông, và lời thơ đã có giọng phiền trách:

 

…….

Em
ơi ta trằn trọc

Khắc
khoải đã bao đêm

Nhớ
mong rồi ngờ vực

Ðến
cả tấm tình em

Vì
những điều mơ ước

Của
tuổi trẻ yêu đời

Thắm
tươi như ánh nắng

Ðã
phai rồi em ơi,

Giấc
uyên ương liền cánh

Mộng
trăm năm lứa đôi

Êm
đềm như tiếng hát

Ðã
tan rồi em ơi

Trong
lo buồn chán ngán

Trong
hoàn cảnh éo le

Tuy
ta còn nhận rõ

Lòng
em yêu xưa kia

Nhưng
mai ngày bóng tối

Thẫm
mãi trên đường đi

Biết
đâu còn có nữa

Lòng
em yêu xưa kia

Ta
đâu còn giữ được

Lòng
em yêu như xưa

Em
ơi cánh buồm trắng

Sắp
biến trong đêm mờ.

 

Ông
ví cuộc tình mà ông chờ đợi như cánh buồm trắng ngoài dặm khơi.
Mỗi ngày ông quan sát, chờ đợi cánh buồm ấy. Cánh buồm ấy không
bao giờ quay về bến nhưng nó luôn thoáng hiện lúc gần lúc xa, nhấp
nhô theo sóng nước; dầu đã có những lúc nó khuất dạng ngoài dặm
xa, ông vẫn ôm hy vọng là nó không bao giờ mất, và đinh ninh một
ngày nào đó nó sẽ quay lại. Chỉ khi nản lòng lắm ông mới bộc
lộ vẻ lo sợ về viễn ảnh là cánh buồm trắng sẽ thực sự
“biến trong đêm mờ.”

 

Nhưng
dầu thế nào thì ông vẫn tiếp tục chờ đợi, chờ đợi. Bao năm
phòng lạnh chờ đợi người tình đầu. Không thấy ai ghé thăm,
ngoại trừ ánh trăng. May mà hãy còn trăng, hãy còn thơ. Một đời
tình, một đời thơ.  Một cuộc tình thật sầu thảm mà cũng
vừa bi tráng. Bi tráng nơi sức chịu đựng kiên trì của một người
lặng lẽ chờ đợi, gào thét chờ đợi, say khướt chờ đợi…
mà không thấy sự đáp trả nào trong suốt ba mươi năm: 

 

Ta
đợi em từ ba mươi năm

Uống
hoa phong nhụy hoài trăng rằm

Heo
may chớm đã lên mùa gió

Ngăn
ngắt chiêm bao lạnh chiếu nằm

Cúc
tả tơi vàng mộng xác xơ

Hiên
sương ngõ lá vẫn trông chờ

Ðêm
dài quạnh hé đôi song lớn

Nguyệt
đọng vòng tay úa giấc mơ

Ngai
trống vàng son lợt sắc rồi

Lòng
ta Hoàng hậu chẳng về ngôi

Hồ
ly không hiện người không đến

Chỉ
ánh trăng vào khuôn cửa thôi

Hiu
hắt tình trai một kiếp suông

Mênh
mông nệm gối rét căn buồng

Lệ
sa bạch lạp ngàn đêm trắng

Thơ
vút sầu say rượu nhập cuồng

Ðã
mấy canh khuya nụ ngát nhài

Kết
chưa thành mộng ý Liêu Trai

Lung
linh nguyệt thấm vàng trang sách

Ðợi
chẳng bừng sen nhịp gót ai

Thôi
thế hoài thơm tuổi dịu hiền

Cánh
khô mầm lụi trót hoa niên

Chương
đài, ca quán, ôi hồng liễu

Nửa
cuộc trần gian lợm yến diên

Khắp
đã nghe tìm mỏi núi sông

Ðâu
vương vó ngựa, gió mui hồng?

Gió
sương giờ vẫn buồng đây lạnh?
Em hỡi! Phương nào em có không?

 

Phải
ba mươi năm sau, ông mới biết là hoài công. Sự chờ đợi chẳng
kết quả gì. Nhưng lời thơ, và tình yêu của ông thì bất tử.

 

Ðó
là một vài bài thời tiền chiến. Về sau, thơ ông không say men rượu
nữa, mà say trong lẽ huyền vi, trong Thiền. Những bài thơ rất siêu
thoát, xuất thần. Ðây bài:

 

Ta
còn để lại gì không?

Kìa
non đá lở, này sông cát bồi.

Lang
thang từ độ luân hồi

U
minh nẻo trước xa xôi dặm về.

 

Trông
ra bến hoặc bờ mê

Nghìn
thu nửa chớp, bốn bề một phương

Ta
van cát bụi bên đường

Dù
nhơ dù sạch đừng vương gót này.

 

Ðể
ta tròn một kiếp say

Cao
xanh liều một cánh tay níu trời.

Nói
chi thua được với đời

Quản
chi những tiếng ma cười đêm sâu.

 

Tâm
hương đốt nén linh sầu

Nhớ
quê dằng dặc, ta cầu đó thôi!

Ðêm
nào ta trở về ngôi

Hồn
thơ sẽ hết luân hồi thế gian.

 

Một
phen đã nín cung đàn

Nghĩ
chi còn mất hơi tàn thanh âm.

 

Và
bài , ông ghi là
,
như bài điếu văn bất hủ mà nhiều người trong giới Phật giáo
thuộc lòng. Bài này được trích từ thi
phẩm cùng tên “Lửa Từ Bi” của ông, xuất bản năm 1963, có lẽ là
sau khi Bồ-tát Thích Quảng Đức tự thiêu, hoặc sau khi chế độ Ngô
Đình Diệm sụp đổ. Trước sự vĩ đại của ngọn lửa Quảng Đức, nhà
thơ nói “vần điệu của thi nhân chỉ còn là rơm rác,” tự cho là
không ngôn ngữ nào có thể diễn bày được niềm kính ngưỡng của
mình đối với vẻ cao cả tót vời của đức hy sinh vì Chánh Pháp và
phúc lạc của Dân tộc. Dù ông tự phê ngôn ngữ thi nhân bất lực,
rơm rác, đã 50 năm qua, vẫn chưa thấy bài thơ nào vượt qua được
bài trong sự vinh danh, tán thán nguyện lực của
Bồ-tát Quảng Đức. Có thể nói rằng, thơ ông đã “cháy lên theo với
lời Kinh tụng cho Nhân loại hòa bình,” cháy theo ngọn lửa bi
hùng và chạm đến được vạt áo của Bồ-tát với trái tim bất diệt.
Thơ như vậy, dù khiêm nhường thế nào, cũng đã bất hủ trong nền
văn học sử Phật giáo, và Dân tộc.

 

Lửa!
lửa cháy ngất tòa sen!

Tám
chín phương nhục thể trần tâm

hiện
thành THƠ, quỳ cả xuống.

Hai
Vầng Sáng rưng rưng

Ðông
Tây nhòa lệ ngọc

chắp
tay đón một Mặt-trời-mới-mọc

ánh
Ðạo Vàng phơi phới

đang
bừng lên, dâng lên.

 

Ôi!
Ðích thực hôm nay trời có mặt;

giờ
là giờ Hoàng đạo nguy nga!

Muôn
vạn khối sân si vừa mở mắt

nhìn
nhau: tình Huynh đệ bao la.

 

Nam
mô Ðức Phật Di Ðà

Sông
Hằng kia bởi đâu mà cát bay?

Thương
chúng sinh trầm luân bể khổ

NGƯỜI
rẽ phăng đêm tối đất dày

bước
ra, ngồi nhập định, hướng về Tây;

gọi
hết lửa vào xương da bỏ ngõ,

Phật
Pháp chẳng rời tay.

 

Sáu
ngả Luân hồi đâu đó

mang
mang cùng nín thở,

tiếng
nấc lên ngừng nhịp Bánh xe quay.

Không
khí vặn mình theo

khóc
òa lên nổi gió;

NGƯỜI
siêu thăng

giông
bão lắng từ đây.

Bóng
NGƯỜI vượt chín tầng mây,

nhân
gian mát rợi bóng cây Bồ Ðề.

 

Ngọc
hay đá, tượng chẳng cần ai tạc

lụa
hay tre, nào khiến bút ai ghi;

chỗ
NGƯỜI ngồi: một thiên thu tuyệt tác

trong
vô hình sáng chói nét Từ Bi.

 

Rồi
đây, rồi mai sau, còn chi?

ngọc
đá cũng thành tro

lụa
tre dần mục nát

với
Thời gian lê vết máu qua đi.

Còn
mãi chứ! Còn Trái-Tim-Bồ-Tát

gội
hào quang xuống tận ngục A-tỳ.

 

Ôi
ngọn lửa huyền vi!

thế
giới ba nghìn phút giây ngơ ngác

từ
cõi Vô minh

hướng
về Cực lạc;

vần
điệu của thi nhân chỉ còn là rơm rác

và
chỉ nguyện được là rơm rác,

THƠ
cháy lên theo với lời Kinh

tụng
cho Nhân loại hòa bình

trước
sau bền vững tình Huynh đệ này.

 

Thổn
thức nghe lòng trái Ðất

mong
thành quả Phúc về cây;

nam
mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật;

đồng
loại chúng con

nắm
tay nhau tràn nước mắt,

tình
thương hiện Tháp-Chín-Tầng xây.

 

Có
lúc thơ ông thể hiện vẻ hùng tráng ngất trời. Chẳng hạn ở

 

Ai
tráng sĩ bao năm mài gươm dưới nguyệt

Còn
tưởng nghe hồn thép múa sông sâu

Kinh
Kha hề Kinh Kha!

Vinh
cho ngươi hề ba nghìn tân khách

Tiễn
ngươi đi, tiếng trúc nhịp lời ca.

Biên
thùy trống giục,

Nẻo
Tần sương sa,

Gió
thê lương quằn quại khói chiêu hà.

 

Tám
phương trời khói lửa,

Một
mũi dao sang Tần.

Ai
trách Kinh Kha rằng việc người để lỡ

Ai
khóc Kinh Kha rằng thềm cao táng thân.

Ai
tiếc đường gươm tuyệt diệu

Mà
thương cho cánh tay thần.

Ta
chỉ thấy

Tơi
bời tướng sĩ, thây ngã hai bên.

Một
triều rối loạn, ngai vàng xô nghiêng.

Áo
rách thân run hề ghê hồn bạo chúa,

Hùng
khí nuốt sao ngưu hề nộ khí xung thiên.

Một
cánh tay đưa mà danh lừng vạn cổ,

Hiệp
sĩ Kinh Kha hề ngươi thác đã nên!…

 

Ðôi
khi thơ ông u uất nỗi sầu chung của đất nước và thời thế,
muốn vươn đến những cõi cao rộng xa xăm khác. Mấy mươi năm, số
phận nhỏ nhoi rồi bệnh tật của ông, không vươn khỏi những biến
động của xã hội, cũng như gông cùm xiềng xích của chế độ cộng
sản, nhưng thơ ông đã từ lâu, và mãi mãi, như cánh phượng hoàng
(ý của Viên Linh), chạm đến cái chỗ chóp đỉnh cao vời của nền
thi ca Việt-nam. Ở nơi chốn ấy, không ai trói buộc ông được. Một
mình tung cánh giữa trời cao rộng.

 

Vĩnh Hảo

(17/4/2002)

 

 

—oOo—

 

Giới thiệu thêm:

Ðây
là một vài bài khác nữa của ông, trích từ của Viên Linh:

 

Nhổ
neo rồi thuyền ơi xin mặc sóng

Xô
về Ðông hay giạt tới phương Ðoài.

Xa
mặt đất giữa vô cùng cao rộng

Lòng
cô đơn cay đắng họa dần vơi.

 

Lũ
chúng ta lạc loài dăm bảy đứa

Bị
quê hương ruồng bỏ giống nòi khinh.

Bể
vô tận sá gì phương hướng nữa

Thuyền
ơi thuyền theo gió hãy lênh đênh.

 

Lũ
chúng ta đầu thai lầm thế kỷ

Một
đôi người u uất nỗi trơ vơ.

Ðời
kiêu bạc không dung hồn giản dị

Thuyền
ơi thuyền xin ghé bến hoang sơ.

 

Men
đã ngấm, bọn ta chờ nắng tắt

Treo
buồm cao, cũng cao tiếng hò khoan

Gió
đã nổi, nhịp trăng chiều hiu hắt

Thuyền
ơi thuyền, theo gió hãy cho ngoan.

 

 

Trăng
của nhà ai trăng một phương

Nơi
đây rượu đắng mưa đêm trường

Ờ
đêm tháng sáu mười hai nhỉ

Tố
của Hoàng ơi hỡi nhớ thương.

 

Là
thế là thôi là thế đó

Mười
năm thôi thế mộng tan tành

Mười
năm trăng cũ ai nguyện ước

Tố
của Hoàng ơi Tố của Anh.

 

Tháng
sáu mười hai – từ đấy nhé

Chung
đôi – từ đấy nhé lìa đôi.

Em
xa lạ quá đâu còn phải

Tố
của Hoàng xưa Tố của tôi.

 

Men
khói đêm nay sầu dựng mộ

Bia
đề tháng sáu ghi mười hai.

Tình
ta ta tiếc – cuồng – ta khóc

Tố
của Hoàng nay Tố của Ai.

 

Tay
gõ vào bia mười ngón rập

Mười
năm theo máu hận trào rơi.

Học
làm Trang Tử thiêu cơ nghiệp

Khúc
Cổ Bồn Ca gõ hát chơi.

 

Kiều
Thu hề Tố em ơi

Ta
đang lửa đốt tơi bời Mái Tây

Hàm
Ca nhịp gõ khói bay

Hồ
Xừ Xang Xế… bàn tay điên cuồng.

 

Kiều
Thu hề trọn kiếp thương

Sầu
cao ngùn ngụt mấy đường tơ khô.

Xừ
Xang Xế Xự Xang Hồ

Bàn
tay nhịp gõ điên rồ khói lên.

 

Kiều
Thu hề Tố hỡi em

Nghiêng
chân rốn bể mà xem lửa bùng.

Xế
Hồ Xang… khói mờ rung

Nhịp
vươn sầu tỏa năm cung ngút ngàn.

 

Một
trong vài bài thơ ông làm trong tù:

 

Chẳng
dùng chi được văn tài

Thân
này lụy áo cơm ai bất ngờ

Phút
giây chết điếng hồn thơ

Nét
đau mặt chữ đến giờ còn đau.

 

Chắc
gì ba trăm năm sau

Ðã
ai vào nổi cơn sầu nằm đây

Nếu
không cơm áo đọa đầy

Nhủ
thân nào thịt xương nầy bỗng dưng.

 

Chết
theo vào đến lưng chừng

Say
từng mảnh rớt mê từng khúc rơi

Nửa
chiều say ngất mê tơi

Khúc
đâu lơ láo một đời Thi Vương.