Nghĩa đen, nghĩa bóng là gì? và hiện tượng từ nhiều nghĩa? cho ví dụ

Nghĩa đen là gì? nghĩa bóng là gì? Trong bài viết chúng tôi sẽ chỉ cho các bạn biết về cả nghĩa đen và nghĩa bóng, cách phân biệt hai nghĩa này.

Trong đời sống hàng ngày hay trong văn viết ta thường bắt gặp nhiều câu có nghĩa đen và nghĩa bóng. Vậy chúng có tác dụng ra sao trong câu, hãy cùng xem nhé!

Đằng sau một câu nói hay câu văn luôn ẩn chứa một lớp nghĩa. Trong đó có lớp nghĩa đen và nghĩa bóng. Vậy việc sử dụng chúng có tác dụng gì, ý nghĩa ra sao? Bài viết bên dưới sẽ giải đáp tất cả các thắc mắc trên.

Khái niệm đúng về nghĩa đen và nghĩa bóng

Nghĩa đen là gì?

Nghĩa đen ở đây chính là một từ hoặc một câu thường là ý nghĩa ban đầu trong câu. Nghĩa chính được cho là nghĩa gốc hoặc nghĩa đen của câu.

Nghĩa bóng là gì?

Nghĩa bóng là nghĩa mà được suy ra từ nghĩa đen của từ hay của câu. Hay còn gọi là nghĩa ẩn sau đó. Thông thường phải đặt vào hoàn cảnh cụ thể mới có thể tìm được chính xác nghĩa bóng trong câu.

Ví dụ về nghĩa đen và nghĩa bóng

Chẳng hạn như: “ Ăn quả nhớ kẻ trồng cây”. Nghĩa đen trong câu này chính là: “ăn”  là hoạt động của cơ miệng. “Trồng” là hành động gieo hạt để cây phát triển và “quả” là thành quả đạt được. Khi ăn hưởng thụ những trái cây ngon cần nhớ tới công sức mà người trồng đã vất vả tạo ra. Nghĩa bóng: “ăn” là hưởng thụ, “quả” là thành quả. Nhằm nhắn nhủ con người chúng ta cần biết ơn công lao ông cha đi trước. Họ đã hi sinh cả tính mạng mình để cho thế hệ sau có được cuộc sống như bây giờ.

Lưu ý nhỏ đến các bạn đọc đó là nhiều khi ta sẽ bắt gặp một số từ có nghĩa trong gian. Tuy nhiên trong quá trình sử dụng chúng lại dần chuyển sang từ có nghĩa bóng. Chẳng hạn: “đi” là từ dùng để chỉ hành động của con người. Họ di chuyển từ nơi này sang nơi khác ở bất kì đâu. Cần chú ý rằng đây không phải là nghĩa đen mà chỉ có nghĩa tương tự với nghĩa đen.

Thế nào là hiện tượng từ nhiều nghĩa? Phân biệt chúng với nghĩa đen và nghĩa bóng

Hiện tượng nhiều nghĩa là một từ có thể có nhiều nghĩa. Chúng được chuyển từ một nghĩa chính. Tuy nhiên không phải nhất thiết một từ là có nhiều nghĩa. Đối với những từ có thể gọi tên của sự vật hay hiện tượng, cũng có thể biểu thị khái niệm. Đó cũng được xem như là từ nhiều nghĩa.

• Ví dụ như: “Tủ lạnh” chính là đồ gia dụng trong nhà và chạy bằng điện. Chúng có tác dụng bảo quản thức ăn và làm được đá. Từ này không có nghĩa chuyển nào khác chỉ có một nghĩa gốc duy nhất.
• “Cái miệng” dùng để chỉ một bộ phận trên khuôn mặt của con người
• “Miệng ăn” dùng để chỉ bản thân của người nào đó. Nói về chi phí chi tiêu trong một gia đình.

Bạn cần phân biệt được hiện tượng từ nhiều nghĩa với nghĩa đen và nghĩa bóng. Trong ca dao, tục ngữ thường xuất hiện nhiều câu mang nghĩa đen và nghĩa bóng. Tuy nhiên cần phải đặt chúng vào một hoàn cảnh cụ thể. Có như vậy mới có thể hiểu được chính xác ý nghĩa của chúng. Đối với hiện tượng từ nhiều nghĩa thì từ có một nghĩa gốc được phát triển thành nhiều nghĩa chuyển. Chúng ta có thể hiểu được chúng tùy vào từng hoàn cảnh. Tuy vậy nghĩa chuyển của chúng không thay đổi theo các hoàn cảnh.

Ca dao, tục ngữ có chứa nghĩa đen và nghĩa bóng

Mỗi câu ca dao, tục ngữ thường xuất hiện với hai lớp nghĩa khác nhau. Nghĩa nổi trên bề mặt câu chữ là lớp nghĩa đầu tiên và được gọi là nghĩa đen của câu. Sau lớp nghĩa đen đó chính là nghĩa bóng. Việc dùng nghĩa bóng ẩn sau đó giúp tăng tính biểu cảm cho câu. Thông thường chúng đều là những lời khuyên bảo răn dạy mà ông cha ta để lại.

Một vài câu ca dao, tục ngữ và ý nghĩa của chúng:

• “Đi một ngày đàng học một sàng khôn”. Ở đây nghĩa đen chính là đi tới một nơi nào đó và học thêm được rất nhiều bài học. Nghĩa bóng ở đây nhằm khuyên con người hãy bước ra ngoài xã hội. Học hỏi và chắt lọc nhiều kiến thức tốt, tích cực tại đó.
• “ Có công mài sắt có ngày nên kim” trong câu này “sắt” là một loại vật liệu nặng và thô. “Kim” là vật dụng nhỏ và mảnh dùng để khâu vá. Nghĩa đen trong câu này là bỏ ra công sức để mài sắt. Dần dần sẽ có ngày sắt trở thành kim nhỏ. Nghĩa bóng là khuyên con người hay cố gắng kiên trì chăm chỉ. Có như vậy thì dù việc lớn hay nhỏ cũng sẽ đều có thể vượt qua dễ dàng.
• “Giấy rách mà giữ lấy lề”: “rách” là  không còn nguyên vẹn đã bị thủng hay hỏng. “Lề” chỉ phần thừa ra của trang giấy. Dựa vào đó để viết cho ngay ngắn thẳng hàng không bị xiêu vẹo. Nghĩa bóng muốn nói rằng dù có rơi vào bất cứ hoàn cảnh nào. Con người cũng cần phải giữ gìn cái truyền thống, gia phong, nề nếp mà tổ tiên để lại.
• “Đừng thấy sóng cả mà ngã tay chèo”: “sóng” là hiện tượng nước biển dâng lên tạo thành từng đợt đánh vào bờ. “Tay chèo” là dụng cụ dùng để di chuyển được con thuyền theo ý muốn. Nghĩa bóng trong câu nói dùng để nói rằng dù có khó khăn như thế nào cũng không nên bỏ cuộc. Cần có ý chí và cố gắng vượt qua chúng.

Một vài bài tập về nghĩa đen và nghĩa bóng

Câu 1: Giải thích nghĩa của từ “xuân” trong hai câu thơ sau:

“Mùa Xuân là tết trồng cây

Làm cho đất nước càng ngày càng Xuân”

“Xuân” trong câu thơ đầu tiên mang nghĩa đen dùng để nói về mùa xuân trong năm. Trong câu thứ hai “xuân” mang nghĩa bóng thể hiện sự tươi trẻ và phát triển, sinh sôi nảy nở.

Câu 2: Đặt câu có từ chứa nghĩa đen, nghĩa bóng và giải thích nghĩa của chúng

• “ Anh ta là một tay vợt cừ khôi”: “tay” trong câu này dùng để chỉ một người giỏi giang và tay nghề khá điêu luyện.
• “ Bàn tay ta làm nên tất cả/Có sức người sỏi đá cũng thành cơm”. “Tay ở đây là chỉ một bộ phận trên cơ thể của con người.

Qua đây ta thấy được từ ngữ Việt Nam rất đa dạng về nghĩa. Ngoài nghĩa đen ra còn có nghĩa bóng ẩn sau đó. Hy vọng tài liệu trên sẽ giúp bạn hiểu hơn về nghĩa đen và nghĩa bóng. Chúng giúp các bạn học bài được nhanh chóng và thuận tiện hơn.

• Xem thêm: Thành ngữ là gì? Tác dụng và đặc điểm của “Thành Ngữ”

Thuật Ngữ –