Từ đài báo VN đến truyền thông mxh ở Mỹ

• Võ Ngọc Ánh
• Gửi tới BBC News Tiếng Việt từ bang Washington, Mỹ

3 tháng 1 2021

Nguồn hình ảnh, Getty Images

Sống tại Hoa Kỳ những ngày này, tôi thấy thực tiễn là chẳng cần hiểu cách vận hành của một quốc gia, chính trị gia làm gì, không nhất thiết phải đọc báo, với nhiều người thời nay chỉ cần xem, nghe các YouTuber, Facebooker nói như vậy nào đã đủ.

Hoặc ít ra là nhiều người tin như vậy.

Cái radio của ba tôi

Mùa hè năm 1990, tôi 12 tuổi, sống ở làng quê tỉnh Quảng Nam, trong một lần đến sân hợp tác xã cách nhà chừng ba cây số để coi ti vi. Cái ti vi trắng đen cỡ 24 hay 28 inchs hằng đêm có người bưng để ở hiên hướng ra sân cho dân xem.

Một lần xem ti vi như vậy tôi thấy ông Mikhail Gorbachov, về kể với ba. “Có phải ông người to con, đầu hói, trên trán có cái bớt không?” ba hỏi lại.

Có thể ba tả được ông Gorbachov một cách cụ thể đến cái bớt trên trán là nhờ thông qua các chương trình phát thanh của đài BBC, đài Quốc tế Pháp – RFI (đài Pháp), đài tiếng nói Hoa Kỳ (VOA) mà mấy ông gọi thân thuộc, “đài Hoa Kỳ”.

Năm 1987, nhà tôi mua được cái radio. Điều độ hằng đêm ba nghe các chương trình phát thanh Việt ngữ của đài BBC, đài Hoa Kỳ, đài Pháp trước khi đi ngủ. Buổi sáng, việc nghe các đài này được lặp lại nếu ông không phải ra đồng trước giờ phát thanh.

Nhờ nghe các đài từ hải ngoại, ba có được thông tin về kinh tế, chính trị toàn cầu khá tốt. Không mấy tin tưởng vào “chế độ mới”.

Cùng nằm trên phản với ba, hằng đêm tôi thường nghe ké những buổi phát thanh như vậy trước khi chìm vào giấc ngủ.

Mấy ông trong xóm hay nghe đài, mỗi khi có dịp ngồi lại với nhau dù phải ‘nhìn trước ngó sau’ vẫn nói về đài BBC, đài Hoa Kỳ, đài Pháp mấy hôm nay nói gì như sự hiểu biết, chờ đợi, kì vọng.

Đến năm 1994, gia đình tôi mua được ti vi trắng đen. Chương trình ba thích nhất là phần thời sự quốc tế của đài truyền hình Việt Nam. Ba vẫn nghe các chương trình phát thanh từ nước ngoài như một cách đối chiếu thông tin.

Cái ti vi trước nhất bị hư, ba mua bằng ti vi màu. Hằng đêm ba nằm trên chõng xem ti vi vừa nghe tiếng, thấy được cả hình. Các chương trình game show mới đầy mê hoặc. Cái radio phương tiện nhìn ra toàn cầu không bị kiểm duyệt dần dần bị bỏ rơi.

Mấy ông trong xóm giờ ngồi lại với nhau không còn bàn về BBC, đài Hoa Kỳ, đài Pháp nói sao. Thay vào đó họ nói về trên ti vi có gì, chiếu phim nào. Tên ông Lại Văn Sâm chiếm sóng các nhiều chương trình tiêu khiển ‘đinh’ được nhắc nhiều trong các lần giải mỗi buổi chiều, hoặc mỗi khi có dịp gặp nhau.

Việc nằm ngửa, gối cao xem ti vi suốt ngày đã chuyển hóa ba tôi trở thành như một thiện cảm viên của đảng Cộng Sản. Từ chỗ bảo vệ màu cờ tự do mà ông đã đổ máu trước năm 1975, ông lên án quá khứ trước đó.

Đã không ít lần ba và tôi tranh luận khá gay gắt về vấn đề này. Ba nói, “Đảng, chính quyền làm tốt.” Tôi thì không cho rằng như vậy.

Những ‘đài tiếng nói Trump’

Tại ngôi nhà ở làng Khánh Lộc, xã Tam Thành, tỉnh Quảng Nam, đường truyền internet chưa có, 4G chập chờn như ngọn đèn thờ trước bão. Ba tôi vẫn trung thành với các chương trình do đài nhà nước phát trên ti vi trong nhiều năm qua.

Nguồn hình ảnh, Getty Images

Nhiều người Việt cùng thời ba tôi giờ có thời cơ tiếp xúc với internet, mxh được setup sẵn trên tivi, PC, smartphone dễ dàng chọn lựa người nói hợp với mình.

Một ông chú ngoài 50 tuổi, sống ở Mỹ hơn 15 năm đã tự tin với tôi: “Con muốn nói chuyện chính trị khi nào đến nhà, chú phân tích cho mà nghe. Chú xem chính trị trên YouTube mỗi ngày.”

Tôi vẫn chưa đến nhà chú, cũng không biết ông xem chương trình gì trên YouTube. Nhưng tôi biết khả năng ngôn ngữ khó cho phép ông hiểu được các chương trình tiếng Anh.

Nhiều người Việt ở Mỹ không quan tâm CNN, Fox News, The New York Times, NBC News… hay phần điểm tin của báo Người Việt nói gì.

Thay vào đó họ trông chờ vào các đài ủng hộ Donald Trump trên YouTube, Fb. Đây là kênh tiếp nhận thông tin, liên hệ của họ với chính trị ở Mỹ.

Phụ huynh một người bạn tôi đến Mỹ hơn chục năm trước, khi tuổi không còn trẻ. Họ sống tại Tp Tacoma, bang Washington. Ông làm nghề cắt tỉa sân vườn, bà làm nail. Từ chỗ không mấy quan tâm về chính trị, ông bà trở thành người nhiệt tình ủng hộ Donald Trump.

Lúc nấu ăn, trong bữa cơm ông bà luôn mở YouTube phát lên TV xem các nhân vật quen thuộc nói tiếng Việt, chứ không xem những kênh truyền thông đủ tin tưởng hơn. Ông bà thích xem các YouTuber, Facebooker này vì không đủ tiếng Anh để hiểu đài Mỹ.

Dễ dàng cảm thu được nhiều YouTuber này nói bằng kiểu ngôn ngữ hơi chợ búa, có lúc miệt thị bên này, bên kia. Nói theo kiểu bênh vực, giành thiện cảm, họ dùng lời lẽ dân dã, dễ hiểu. Cách trổ tài ngữ điệu của họ hùng biện quyết liệt, muốn tiêu diệt người khác, từ sâu xa rất thích hợp với tâm tính của một số khán thính giả gốc Việt.

Cha mẹ bạn tôi tin các YouTuber, Facebooker ủng hộ Tổng thống Donald Trump hơn sự phân tích đúng sai của con cái.

Họ mang lý lẽ bảo vệ bằng việc ông tiến sĩ này, ca sĩ kia, triệu phú nọ… là người hiểu biết đã ủng hộ ông Trump, thì hiển nhiên họ không thể lầm.

Qua việc tiếp nhận thông tin từ những kênh YouTube, tài khoản Fb nói và làm theo ông Trump, nên sau bầu cử ở Mỹ gần hai tháng, ông bà vẫn tin việc Trump thất bại do gian đối cướp đi thắng lợi.

Nguồn hình ảnh, Getty Images

Chụp lại hình ảnh,

Sự kiện bầu cử Tổng thống Mỹ 2020 hấp dẫn sự theo dõi, cũng làm phân rẽ sâu sắc giữa nhiều người Việt cà ở Việt Nam và nước ngoài

Họ trao kì vọng thay đổi kết quả bầu cử theo từng vụ kiện, đến Tối cao Pháp viện, ngày đại cử tri bầu (14/12), chuẩn thuận của quốc hội vào 6/1 đến. Thậm chí kì vọng Trump thành công áp đặt thiết quân luật hủy bỏ kết quả để tiếp tục nắm quyền sau thời điểm kết thúc nhiệm kỳ vào ngày 20/1 như luật định.

Phải nói rằng đây cũng là kì vọng của rất nhiều khán giả Việt của các YouTuber, Facebooker ủng hộ Trump.

Một người quen khác đang sinh sống tại quận Cam, bang California. Từ hồi cha sinh mẹ đẻ đến một năm trước, chính trị chưa khi nào ‘phủ sóng’ đến chị. Nhưng chị trở thành người quan tâm đến đề tài này, ủng hộ Trump nồng nhiệt thông qua đồng nghiệp làm nail.

Chị xem tôi như chưa hiểu gì, 5 – 6 tháng trước bầu cử, chị gởi cho tôi các kênh YouTube chị xem cùng lời nhắn, “Ánh xem đi để biết. Tổng thống Trump là người rất tốt, biết nghĩ cho dân, chống Trung Quốc.”

Trong số nhiều người Việt ủng hộ Donald Trump có không ít những người ủng hộ ông thông qua các YouTuber, Facebooker mang thông tin đề cao cho Tổng thống thứ 45 của Mỹ.

Cùng với đó, các “đài Trump” này không ngại tung tin bịa đặt, thuyết mưu mô, cáo buộc sai sự thật để hạ bệ Joe Biden mà không chịu bất kể trách nhiệm gì.

Bị ‘tẩy não’ vì chọn xem đài không đáng tin?

Không chỉ người Việt tại Mỹ, nhiều người bạn, người quen của tôi trong nước cũng tìm đến các kênh thông tin thân ông Trump.

Các YouTuber, Facebooker phát từ trong lòng nước Mỹ như cái passport củng cố thêm sự chứng thực, niềm tin cho người ở trong nước.

Không ít người Việt tại Việt Nam cũng có sự nghi ngờ, dùng ‘fact test’ bằng cách hỏi thăm người quen, đồng bọn trên thực địa ở Mỹ để cũng cố niềm tin vốn cũng chỉ là khán giả của các đài ủng hộ Trump như họ.

Tôi đã giải thích cho không ít người trong nước khi được hỏi về chuyện nước Mỹ nhưng xem ra họ không mấy tin. Vì sau đó tôi thấy trên Fb của họ vẫn đầy thông tin tiếp tục bảo vệ Trump bằng mọi thủ đoạn và lên án cái ông cho rằng thổ tả, “Fake news”.

Donald Trump đã rất thành công trong việc dùng sức mạnh của truyền thông để thu hút sự ngưỡng mộ, nói bất kể đúng sai, tốt xấu, nên hay không…. Nhiều người Việt trở thành nạn nhân thông tin từ các YouTuber, Facebooker sống chết ủng hộ Trump.

Họ nói theo Trump để tăng view, thêm người theo dõi, trong khi người xem đến vì họ nói hợp khẩu vị. Nhiều người Việt bị kích động, mặc kệ nguy hiểm của dịch bệnh, bị thu hút để góp tiền góp sức cho những trò scam, như lao vào canh bạc, cơn say ma tuý.

Truyền thông trong nước bị chính quyền kiểm tra đã đành, ở hải ngoại nhiều người Việt do hạn chế về ngôn ngữ đã bị áp đảo bởi các nguồn không đáng tin cậy cũng từ tiếng Việt.

Đáng tiếc, nhiều người vẫn đặt niềm tin vào các nguồn này như xây nhà trên cát.

Một mai họ nhận thấy mình là nạn nhân của tin giả thì kết quả sẽ ra sao? Liệu những tin tức từ các đơn vị truyền thông có uy tín, nghiệp vụ, kinh nghiệm, trách nhiệm với thông tin có thể mang họ trở lại?

Donald Trump đến rồi đi, nhưng hệ lụy của các tiếng nói ủng hộ ông vẫn còn để lại trong người Việt nhiều tác động độc hại, kéo dài nhiều năm.

Không ít người Việt chọn nghe đài báo và trang mạng xã hội này đang ở trong cảnh như ba tôi, nghe đài của chính quyền Việt Nam rồi thay đổi mà không biết.

Xem thêm: