Mạch lạc trong văn bản

Những kết nối chính trong đoạn văn trên được thể hiện bằng các kết từ
chỉ trình tự diễn đạt: đầu tiên, thứ hai, thứ ba và một cụm từ khái quát: ba
điểm mốc. Những kết nối này tổ chức gắn ba nội dung chính của đoạn văn.
Nói cách khác, đoạn văn này có ba điểm chính được chỉ định bởi các kết
nối chủ yếu. Sử dụng các kết nối như vậy là một cách thiết lập tính mạch lạc cho đoạ

5 trang

|

Chia sẻ: truongthinh92

| Lượt xem: 1424

| Lượt tải: 0

Bạn đang xem nội dung tài liệu mạch lạc trong văn bản, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TP HCM Phan Thị Ai
_____________________________________________________________________________________________________________
99
MẠCH LẠC TRONG VĂN BẢN
PHAN THỊ AI*
TÓM TẮT
Mạch lạc trong văn bản là kết quả của nhiều yếu tố, với sự kết hợp của các từ, cụm
từ, các câu, các đoạn để làm nên một chỉnh thể nghĩa; thêm vào đó, ý tưởng trong mỗi
đoạn phải lưu loát từ câu này đến câu kia. Văn bản mạch lạc khi người đọc có thể hiểu
được ý nghĩa một cách dễ dàng. Để có được một văn bản mạch lạc, người viết cần tạo lập
được các câu văn, đoạn văn mạch lạc và đặt chúng trong các mối quan hệ chặt chẽ cùng
tập trung diễn đạt về một chủ đề chung.
ABSTRACT
Coherence in writing
Coherence in writing is the result of many factors such as the combination of words,
phrases, sentences, paragraphs to make a whole meaning; furthermore, the ideas in each
paragraph should be presented clearly in every sentence. With coherence in writing,
readers can understand easily the ideas that you express.
To get a coherent writing, a writer should write coherent sentences, paragraphs and
put them in close relations to express a focusing theme.
Mạch lạc trong văn bản là kết quả
của nhiều yếu tố, với sự kết hợp của các
từ, cụm từ, các câu, các đoạn để làm nên
một chỉnh thể nghĩa. Mạch lạc trong văn
bản viết thường khó duy trì hơn trong văn
bản nói, vì một lẽ đơn giản, người viết
không nhận được sự phản hồi trực tiếp về
thông điệp của mình và họ cũng không
thể điều chỉnh kịp thời như trong văn bản
nói. Do vậy, trên lý thuyết, người viết
phải tốn nhiều công sức khi viết một văn
bản.
Mạch lạc ở đây dùng để chỉ một
đặc điểm hay một khía cạnh nhất định
của văn bản. Hiểu theo nghĩa đen, thuật
ngữ này có nghĩa là “kết dính lại với
nhau”. Mạch lạc trong văn bản cũng có
* ThS, NCS Trường Đại học Sư phạm
TP HCM
nghĩa là các ý tưởng trong mỗi đoạn phải
lưu loát, trôi chảy từ câu này đến câu
kia.Văn bản mạch lạc khi người đọc hiểu
được một cách dễ dàng những ý tưởng
mà người viết muốn diễn đạt.
1. Câu văn mạch lạc
VD (1): Muốn được dân yêu, muốn
được lòng dân, trước hết phải yêu dân,
phải đặt quyền lợi của dân trên hết thảy,
phải có tinh thần chí công vô tư. (Hồ Chí
Minh)
Các nội dung trong câu trên có mối
quan hệ chặt chẽ, sắp xếp theo một trình
tự logic. Nó tập trung diễn đạt ý: muốn
được dân yêu thì phải hết lòng hết sức
phục vụ nhân dân. Cấu trúc của các cụm
từ giống nhau (lặp kết cấu) tạo nên sự
gắn kết chặt chẽ trong câu. Đây là một
câu văn mạch lạc. Có thể hình dung dãy
mạch lạc như sau.
Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TP HCM Số 23 năm 2010
_____________________________________________________________________________________________________________
100
Muốnyêu muốn dân phải yêu dân phải đặtthảy phải cóvô tư
trước hết
Sơ đồ 1
Nhìn sơ đồ, chúng ta có thể thấy
được mối quan hệ giữa các thành phần
trong câu. Chính mạng lưới quan hệ này
tạo nên tính mạch lạc giữa các ngữ đoạn.
VD (2): Dân tộc Việt Nam ta xây
dựng đất nước trên tình thương và đấu
tranh: thương nước, thương nhà, thương
người, thương mình; đồng thời đấu tranh
kiên cường bất khuất chống cường
quyền, chống xâm lược. (Lê Duẩn)
Câu trên có hai nội dung, nội dung
chính nói về cách thức dân tộc Việt Nam
dựng nước, nội dung phụ giải thích về
cách thức này gồm có hai ý. Ý về tình
thương được sắp xếp theo thứ tự từ chung
đến riêng; ý về đấu tranh được sắp xếp
theo thứ tự từ trong ra ngoài và giữa hai ý
có từ ngữ chuyển ý đồng thời để gắn kết
hai ý với nhau. Sự gắn kết này đã tạo nên
tính mạch lạc cho câu.
Vậy, tiêu chí để có câu văn mạch
lạc là, trước hết, câu phải đúng ngữ pháp,
các từ ngữ trong câu phải tương hợp với
nhau, được sắp xếp logic và diễn đạt
thông tin đầy đủ, chính xác.
Câu là đơn vị tạo lập đoạn văn. Câu
văn mạch lạc sẽ góp phần xây dựng đoạn
văn mạch lạc.
2. Đoạn văn mạch lạc
VD (3): (1) “Thời gian văn hoá
được xác định từ khi một nền văn hoá
hình thành cho đến khi tàn lụi. (2) Ở
đất Mĩ đã từng tồn tại hai khoảng thời gian
văn hoá: thời gian của nền văn hoá Indien
và thời gian của nền văn hoá Mĩ, hai
khoảng thời gian này giao nhau. (3) Nói
chung, thời gian văn hoá không thể có
ranh giới rạch ròi, nó là một khái niệm mờ.
(4) Thời điểm khởi đầu của một nền văn
hoá là do thời điểm hình thành dân tộc
(chủ đề văn hoá) quy định”. [ 9, tr. 118]
Nội dung đoạn văn trên trình bày về
khái niệm thời gian văn hoá. Câu (1) là câu
chủ đề. Câu (2) nêu dẫn chứng về thời gian
văn hoá. Câu (3) xác định ranh giới của
thời gian văn hoá. Câu (4) giải thích về thời
điểm khởi đầu của một nền văn hoá. Đây là
đoạn văn có câu chủ đề và được xây dựng
theo kiểu diễn dịch. Giữa nội dung của các
câu trong đoạn văn có mối quan hệ trật tự
tuyến tính. Nội dung ý nghĩa câu sau kế
thừa và phát triển từ câu trước.
Đoạn văn này được xem là mạch
lạc. Người đọc có thể hiểu được nội dung
một cách dễ dàng, mặc dù khái niệm về
thời gian văn hoá khá trừu tượng. Có thể
phác hoạ sơ đồ quan hệ giữa các câu trong
đoạn văn như sau:
Sơ đồ 2
Câu 1
Câu 2 Câu 4
Câu 3
Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TP HCM Phan Thị Ai
_____________________________________________________________________________________________________________
101
Quan sát một ví dụ khác về một
đoạn văn mạch lạc nhưng được trình bày
đặc biệt hơn: mỗi câu được tách riêng
như một đoạn với dụng ý nghệ thuật
nhằm nhấn mạnh và khẳng định các nội
dung trình bày.
VD (4): Trong “Tuyên ngôn độc
lập”, Bác Hồ viết:
[…] (1) Về kinh tế, chúng bóc lột
dân ta đến xương tuỷ, khiến cho dân ta
nghèo nàn, thiếu thốn, nước ta xơ xác,
tiêu điều.
(2) Chúng cướp không ruộng đất,
hầm mỏ, nguyên liệu.
(3) Chúng giữ độc quyền in giấy bạc,
xuất cảng và nhập cảng.
(4) Chúng đặt ra hàng trăm thứ
thuế vô lí, làm cho dân ta, nhất là dân
cày và dân buôn, trở nên bần cùng.
(5) Chúng không cho các nhà tư
bản ta ngóc đầu lên.
(6) Chúng bóc lột công nhân ta một
cách vô cùng tàn nhẫn. […]
Với cùng một chủ đề là Về kinh tế,
chúng (thực dân Pháp) bóc lột dân ta đến
tận cùng xương tuỷ nhưng đoạn văn
trên được tách ra nhiều đoạn một câu,
mỗi đoạn nêu ít nhất là một luận cứ. Xem
sơ đồ minh hoạ mối quan hệ trong đoạn
văn trên như sau:
Sơ đồ 3
Câu (1) trong đoạn văn đầu tiên
được xem là luận điểm, các đoạn một câu
còn lại chính là luận cứ. Ngoài câu chủ
đề chứa thông tin hạt nhân, các đoạn một
câu còn lại là những thông tin vệ tinh.
Theo quan niệm của tác giả Nguyễn
Quang Ninh, trong trường hợp này, nếu
cần phân định rõ ràng thì đoạn văn trên
được xem là một đoạn ý và được diễn đạt
bằng năm đoạn lời. Dạng phân định này
thường thấy trong các văn bản là tác
phẩm chính luận.
Để có được một văn bản, người viết
cần tạo lập được các đoạn văn mạch lạc.
Tính thống nhất là đặc điểm quan trọng
của đoạn văn mạch lạc. Đoạn văn thống
nhất là đoạn văn chỉ tập trung vào một
chủ đề chính (Only one main topic). Đó
là các câu – chủ đề, luện giải, chi tiết, kết
luận – đều nói với người đọc về một chủ
đề chính.
Về kinh tế,
chúng… tiêu điều
Chúng cướp… nguyên liệu.
Chúng giữ… nhập cảng.
.
Chúng đặt… bần cùng.
Chúng không… đầu lên.
Chúng bóc lột… tàn nhẫn.
Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TP HCM Số 23 năm 2010
_____________________________________________________________________________________________________________
102
Nội dung của các câu trong đoạn
văn phải mạch lạc, nghĩa là nội dung giữa
các câu phải có sự gắn kết với nhau một
cách logic, sắp xếp theo một trình tự hợp
lý, cần tránh viết những câu xa đề, lạc ý,
sai ngữ pháp, hoặc viết đoạn văn dài
dòng, các ý sắp xếp lộn xộn, trùng lắp,
v.v. Xem đoạn văn minh hoạ sau:
VD (5): Quê hương của tôi nổi
tiếng với những phong cảnh tự nhiên
tuyệt vời. Đầu tiên, nó được đánh dấu
bởi dòng sông Wheaton, rất rộng và đẹp.
Hai bên bờ sông này, với bề rộng 175
feet, có nhiều cây liễu với những nhánh
dài đu dưa trong gió. Mùa thu, lá của
những cây này phủ đầy các bờ sông
giống như tuyết vàng. Thứ hai, ở phía
bên kia của thị trấn, là đồi Weaton, nó
không là ngọn đồi bình thường mà là
dốc. Mặc dù dốc nhưng leo lên ngọn đồi
này không nguy hiểm vì dọc theo hai bên
có những phiến đá được xếp như cầu
thang. Không có cây cối xung quanh
ngọn đồi này, do đó, nó đứng hiên ngang
đối mặt với bầu trời và có thể nhìn ra
nhiều dặm xa. Cảnh tuyệt vời thứ ba là
cây cổ thụ (Big Old Tree). Cây này cao
200 feet và có lẽ là khoảng sáu trăm tuổi.
Ba điểm mốc thực sự tuyệt vời này đã
làm cho quê hương tôi nổi tiếng.
[
ers/cohere.html, Lesson # 2]
Đoạn văn trên có câu chủ đề là Quê
hương của tôi nổi tiếng với những phong
cảnh tự nhiên tuyệt vời (câu mở đoạn).
Nó được triển khai qua ba nội dung
chính: về dòng sông Wheaton, về đồi
Weaton và cây cổ thụ. Câu Ba điểm mốc
thực sự tuyệt vời này đã làm cho quê
hương của tôi nổi tiếng chính là câu kết
đoạn. Đoạn văn này được xây dựng theo
kiểu diễn dịch – quy nạp. Có thể minh
hoạ mối quan hệ giữa các nội dung trong
đoạn văn bằng sơ đồ sau:
Sơ đồ 4
Những nét thiên nhiên đặc sắc
Sông Weaton Đồi Weaton Cây cổ thụ
Ba điểm mốc nổi tiếng
Tạp chí KHOA HỌC ĐHSP TP HCM Phan Thị Ai
_____________________________________________________________________________________________________________
103
Những kết nối chính trong đoạn
văn trên được thể hiện bằng các kết từ
chỉ trình tự diễn đạt: đầu tiên, thứ hai,
thứ ba và một cụm từ khái quát: ba
điểm mốc. Những kết nối này tổ chức
gắn ba nội dung chính của đoạn văn.
Nói cách khác, đoạn văn này có ba
điểm chính được chỉ định bởi các kết
nối chủ yếu. Sử dụng các kết nối như
vậy là một cách thiết lập tính mạch lạc
cho đoạn văn.
Bên cạnh đó, những kết nối thứ yếu
cũng được sử dụng trong đoạn văn. Kết
nối này được biểu hiện bởi các cụm từ
quy chiếu: bờ sông này, những cây này,
đồi này. Chúng sẽ tạo sự gắn kết giữa các
câu trong một ý chính của đoạn.
Qua ba ví dụ minh hoạ về đoạn văn
mạch lạc, chúng ta có thể xác định: đoạn
văn mạch lạc là đoạn văn phải bảo đảm
tính thống nhất về chủ đề, tính logic và
tính liên kết.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Giáo dục & Đào tạo (2008), Ngữ văn 12, tập 1&2, Nxb Giáo dục.
2. Diệp Quang Ban (2009), Giao tiếp diễn ngôn và cấu tạo văn bản, Nxb Giáo dục Việt Nam.
3. Nguyễn Đức Dân (1998), Lô gích và tiếng Việt, Nxb Giáo dục.
4. Nguyễn Thiện Giáp (2000), Dụng học Việt ngữ, Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội.
5. Nguyễn Hiến Lê, Nguyễn Q. Thắng (2002), Chúng tôi tập viết tiếng Việt, Nxb
Thanh niên.
6. Nguyễn Quang Ninh (1997), 150 bài tập rèn luyện kỹ năng dựng đoạn văn, Nxb
Giáo dục.
7. Nguyễn Thị Thìn (2001), Câu tiếng Việt và nội dung dạy học câu ở trường phổ
thông, Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội.
8. Nguyễn Thị Thìn (2003), “Về mạch lạc của văn bản viết”, Ngôn ngữ, (3).
9. Bùi Minh Toán, Lê A, Đỗ Việt Hùng (2002), Tiếng Việt thực hành, Nxb Giáo dục.
10. Nguyễn Đức Tồn (2001), Những vấn đề dạy và học tiếng Việt trong nhà trường,
Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội.
11.
12.

Các file đính kèm theo tài liệu này:

• 14_phan_thi_ai_0781.pdf