Hóa trị của nguyên tố là gì? quy tắc hóa trị và cách vận dụng quy tắc hóa trị vào giải bải tập hóa

Bạn đang xem: Hóa trị của nguyên tố là gì? quy tắc hóa trị và cách vận dụng quy tắc hóa trị vào giải bải tập hóa Tại Website vuongquocdongu.com

1. Hóa trị của một nguyên tố là gì?

Quy ước xác định:

• Gán cho H hoá trị I, lấy hóa trị của H làm đơn vị, ghi là H(I)
• Một nguyên tử của nguyên tố liên kết với bao nhiêu nguyên tử Hiđro ⇒ nguyên tố đó có hoá trị bấy nhiêu.

Ví dụ 1: Hóa trị của nguyên tố trong hợp chất với Hiđro

Phân tử
HCl
H2O
H2S
NH3
CH4

Số nguyên tử H
1Cl liên kết 1H
1O liên kết 2H
1S liên kết 2H
1N liên kết 3H
    1C liên kết 4H

Hóa trị nguyên tố 
Cl(I)
O(II)
S(II)
N(III)

C(IV)

Hóa trị của H là 1 đơn vị ghi là H(I)

Hóa trị của O là 2 đơn vị ghi là O(II) 

Có thể xác định hóa trị của các nguyên tố dựa vào khả năng liên kết của chúng với Hiđro hoặc Oxi

Ví dụ 2: Hóa trị của nguyên tố trong hợp chất với Oxi

Phân tử
Na2O
CaO
CO2

Khả năng liên kết
2Na có khả năng liên kết như 1O (bằng 2 đơn vị)
1Ca có khả năng liên kết như 1O (bằng 2 đơn vị)
1C có khả năng liên kết như 2O (bằng 4 đơn vị)

Hóa trị nguyên tố 
Na(I)
Ca(II)
C(IV)

Ví dụ 3: Hóa trị của nhóm nguyên tử

Phân tử
HNO3
H2SO4
H2O hay HOH

Khả năng liên kết
1NO3 liên kết 1H
1SO4 liên kết 2H
1OH liên kết 1H

Hóa trị nguyên tố 
NO3(I)
SO4(II)
OH(I)

Kết luận: Hoá trị là con số biểu thị khả năng liên kết của nguyên tử nguyên tố này với nguyên tử nguyên tố khác.

2. quy tắc hóa trị

Xét phân tử tổng quát: AxaByb

A có hóa trị a; B có hóa trị b

x, y là chỉ số của A, B trong phân tử

AxaBby ⇒ ax=by

Ví dụ:

B là 1 nguyên tố

Phân tử
ax = by

NIIIH3I
III ×1
I ×3

CIVO2II
IV ×1

II ×2

B là nhóm nguyên tử 

Phân tử
ax = by

CaII(OH)2I
II × 1
I × 2

Na2ISO4II
I × 2
II × 1

3. Vận dụng quy tắc hóa trị

3.1. Dạng 1: Tính hóa trị của một nguyên tố trong phân tử

Phân tử 
Quy tắc hóa trị 

Fea?Cl2I
a×1 = I×2 ⇒a = II ⇒ Fe(II)

Ala?2(SO4II)3
a×2 = II ×3 ⇒a = III ⇒Al(III)

K3IPO4b?
I×3=b×1 ⇒b=III ⇒PO4(III)

AlIIIF3b?
III ×1 = b×3 ⇒b=I ⇒F(I)

3.2. Dạng 2: Lập công thức hóa học của hợp chất theo hóa trị

Hợp chất tạo bởi 
Công thức chung 
Quy tắc hóa trị 
CTHH

S(IV) và O(II)
SxVIOyII
VI × x = II ×y ⇒xy=IIVI=13⇒x=1y=3
SO3

Na(I) và SO4(II)
NaxI(SO4II)y
I × x = II ×y ⇒xy=III = 21 ⇒ x=2y=1
Na2SO4

Fe(III) và NO3(I)
FexIII(NO3I)y
III × x =I × y ⇒xy=IIII=13⇒x=1y=3
FeNO33

3.3. Dạng 3: Lập công thức hóa học của hợp chất thông qua hợp chất trung gian

Ví dụ 1: Theo hóa trị của sắt trong hợp chất có công thức là Fe2O3, hãy chọn công thức hóa học đúng của hợp chất tạo bởi Fe và SO4(II)

Fe2a=?O3II⇒a×2=II×3 ⇒a=III ⇒Fe(III)

FexIII(SO4II)y⇒ III × x =II×y⇒xy=IIIII=23⇒x= 2y = 3⇒CTHH: Fe2SO43

Ví dụ 2: Theo hóa trị của Cu trong hợp chất có công thức là CuO, hãy chọn công thức hóa học đúng của hợp chất tạo bởi Cu và Cl(I)

Cu a=?OII ⇒ a×1 = II ×1 ⇒ a=II ⇒Cu (II)

CuxII(Cl)yI⇒II×x= I×y⇒xy=III=12⇒x=1y=2⇒CTHH: CuCl2

4. Cách ghi nhớ hóa trị của nguyên tố dễ dàng nhất

4.1. Học hóa trị theo bảng nguyên tố hóa học

Dựa theo bảng nguyên tố hóa học, các em có thể ghi nhớ kí hiệu hóa học và số hóa trị của từng nguyên tố đó.

Một số nguyên tố hóa học 

Số proton 
Tên nguyên tố
Kí hiệu hóa học
Nguyên tử khối
Hóa trị 

1
Hiđro 
H
1
I

2
Heli
He
4
 

3
Liti
Li
7
I

4
Beri
Be
9
II

5
Bo
B
11
III

6
Cacbon
C
12
IV, II

7
Nitơ
N
14
III, II, IV…

8
Oxi
O
16
II

9
Flo
F
19
I

10
Neon 
Ne
20
 

11
Natri
Na
23
I

12
Magie
Mg
24
II

13
Nhôm
Al
27
III

14
Silic
Si
28
IV

15
Photpho
P
31
III, V

16
Lưu huỳnh
S
32
II, IV, VI

17
Clo
Cl
35.5
I…

18
Agon
Ar
39.9
 

19
Kali
K
39
I

20
Canxi
Ca
40
II

24
Crom
Cr
52
I, II…

25
Mangan
Mn
55
II, IV, VII..

26
Sắt
Fe
56
II, III

29
Đồng
Cu
64
I, II

30
Kẽm
Zn
65
II

35
Brom
Br
80
I…

47
Bạc
Ag
108
I

56
Bari
Ba
137
II

80
Thủy ngân 
Hg
201
I, II

82
Chì
Pb
207
II, IV

Bảng hóa trị của một số nhóm nguyên tử 

Tên nhóm
Hóa trị 
Tên nhóm
Hóa trị 

Hiđroxit (-OH)
I
Cacbonat  (=CO2)
II

Nitrat (-NO3)
I
Photphat (PO4)
III

Sunfat (=SO4)
II
 
 

Nhóm các nguyên tố có 1 hóa trị
Hóa trị I
H, Li, F, Na, Cl, K, Ag, Br

Hóa trị II
Be, O, Mg, Ca, Zn, Ba, Hg

Hóa trị III
B, Al

Hóa trị IV
Si

Nhóm các nguyên tố có nhiều hóa trị

Cacbon: IV, II

Chì: II, IV

Crom: III, II

Nito: III, II, IV

Photpho: III, V

Lưu huỳnh: IV, II, VI

Mangan: IV, II, VII…

Nhóm nguyên tử

Hóa trị I gồm: OH (hidroxit), NO3 (nitrat)

Hóa trị II gồm: CO3 (cacbonat), SO4 (sunfat)

Hóa trị III gồm: PO4 (photphat)

4.2. Học hóa trị theo bài ca hóa trị

Để có thể ghi nhớ dễ dàng số hóa trị của rất nhiều nguyên tố, các bài ca hóa trị có vần điệu như một bài thơ sẽ giúp các em có hứng thú và ghi nhớ hiệu quả hơn.

Hóa về chị chẳng cho về,

Chị nắm vạt áo chị đề bài thơ.

Kali (K), Iot (I), Hidrô (H),

Natri (Na) với Bạc (Ag), Clo (Cl) một loài.

Là hoá trị I em ơi,

Nhớ ghi cho kỹ khỏi hoài phân vân.

Magiê (Mg), Kẽm (Zn) với Thuỷ Ngân (Hg)

Oxi (O), Đồng (Cu), Thiếc(Sn) thêm phần Bari (Ba)

Cuối cùng thêm chú Canxi (Ca).

→ Xem đầy đủ bài ca hóa trị ở đây: Bài ca hóa trị

———————————

Hy vọng bài viết sẽ giúp ích cho các em học sinh trong quá trình tự học và ôn tập tại nhà.

Bài viết được biên soạn bởi Giáo viên. TrầnThị Phương (Tổ Hóa Học).

Trường TH – THCS – THPT Lê Thánh Tông.

Xem thêm bài viết thuộc chuyên mục: Giáo Dục